Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk

Projekt dofinansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Działalności Upowszechniającej Naukę, umowa Nr 1239/P-DUN/2014

Zbiory zoologiczne Muzeum i Instytutu Zoologii PAN obejmują jedna z największych w skali europejskiej kolekcję ornitologiczną liczącą około 40 tysięcy okazów ptaków, około 9 tysięcy jaj i około 400 gniazd. Unikalny i historyczny zbiór jaj obejmuje lęgi ponad 500 gatunków ptaków. Materiały pochodzą m.in. z Ameryki Południowej, Afryki, Europy, Azji, Australii. Kolekcje zebrane przez polskich naukowców i przyrodników takich jak A. Branicki, J. Czaki, B. Dybowski, W. Godlewski, M. Jankowski, K. Jelski, J. Kalinowski, J. Sztolcman, S. Zieliński stanowią cenny materiał do badań o charakterze: systematycznym, faunistycznym, ekologicznym, zoogeograficznym, ewolucyjnym i molekularnym. Do najstarszych okazów w zbiorze zalicza się lęgi ptaków zagrożonych wyginięciem m.in. pijawnika Pluvianus aegyptius (materiał z 1864 roku z Afryki, kolekcja A. Branicki i A. Waga), orła Aquila heliaca (materiał z 1868 roku z Europy, kolekcja A. Branicki), kośnika Opisthocomus hoazin (materiał z 1869 roku z Ameryki Południowej, kolekcja K. Jelski), Penelope marail (materiał z 1870 roku z Ameryki Południowej, kolekcja K. Jelski), Halcyon pileata (materiał z 1887 roku z Azji, kolekcja J. Kalinowski). Pod względem zoogeograficznym na uwagę zasługują lęgi gatunków zagrożonych wyginięciem zebrane m.in. na Grenlandii (np. biegacz Calidris maritima, materiał z 1873 roku), Nowej Zelandii (np. kiwi Apteryx australis), Kamczatce (np. rycyk Limosa limosa, materiał z 1883 roku; świerszczak Locustella certhiola, śnieguła Plectrophenax nivalis), Wyspie Beringa (np. długodziób Mergus serrator, ogorzałka Aythya marila, nurzyk Uria lomvia – materiał z 1882 roku), w Syrii (np. sęp Aegypius monachus, materiał z 1889 roku) i Algierii (np. skowrończyk Chersophilus duponti i hubary Chlamydotis undulata). Na uwagę zasługują również historyczne materiały w postaci jaj gatunków zagrożonych wyginięciem zebrane na Syberii przez B. Dybowskiego i W. Godlewskiego np. krogulca Accipiter nisus, sieweczki Charadrius dubius, skowronka Alauda arvensis, świergotka Anthus richardi, puchacza Bubo bubo (materiały z 1872 roku). Zbiór obejmuje także okazy zróżnicowane pod kątem wielkości, form barwnych i wzorów na skorupkach. Na szczególną uwagę zasługują formy barwne jaj kukułki Cuculus canorus złożone w obcych gniazdach (w kolekcji ponad 80 jaj pochodzących z Niemiec, Polski i Anglii). Wiele jaj europejskich gatunków również zagrożonych wyginięciem przechowywanych jest razem z gniazdami np. trzciniak Acrocephalus arundinaceus, dzwoniec Chloris chloris, grubodziób Coccothraustes coccothraustes (materiał zebrany w 1921 roku), śwergotek Anthus spinoletta, gąsiorek Lanius collurio (materiał zebrany w 1924 roku).

Cyfryzacja cennych a zarazem niezwykle delikatnych zbiorów będzie stanowiła elektroniczną formę zabezpieczania. Ułatwi prace związane z katalogowaniem i systematyzacją okazów oraz przyczyni się do szybkiego upowszechnienia wiedzy na szeroką skalę. Procedury cyfryzacji wypracowane podczas prac nad kolekcją ptaków zostaną wykorzystane przy realizacji niniejszego projektu.

Dążenie do ucyfrowienia zbiorów muzealnych ułatwi korzystanie z kolekcji oraz będzie stanowiło formę zabezpieczania cennych eksponatów. Digitalizacja ułatwi prace związane z katalogowaniem i systematyzacją zbiorów oraz przyczyni się do pełniejszego wykorzystania zasobów muzealnych i ich udostępniania na szeroką skalę w „Wirtualnym muzeum”, a także usprawni wykonywanie kwerend oraz umożliwi pozyskiwanie danych na temat kolekcji bez fizycznego kontaktu osoby oglądającej z eksponatami, co ma znaczenie zwłaszcza w przypadku najstarszych i unikatowych zbiorów, wymagających specyficznych warunków przechowywania. Dzięki nowoczesnej cyfrowej prezentacji kolekcje muzealne MiIZ PAN będą mogły istnieć na platformie Specify a informacje o nich będą docierały do szerszego grona odbiorców. Tworzenie kopii cyfrowych narodowego dorobku przyrodniczego stanowi jeden z najważniejszych warunków zachowania go dla przyszłych pokoleń. Dodatkowo należy wspomnieć, iż zgodnie z zaleceniami ICOM/UNESCO digitalizacja zbiorów muzealnych i długookresowe przechowywanie zasobów cyfrowych jest jednym z czynników rozwoju współczesnego społeczeństwa.

X-Ray microtomography as a tool for taxonomic investigations: prothoracic skeletal structure in some Tenebrionidae (Coleoptera). Annales Zoologici (Warszawa), 2013, 63(2): 381-391.

Realizacja: M. Kamiński i M. Raś (opiekun naukowy Iwan).

View the embedded image gallery online at:
https://miiz.eu/en/18-instytut/muzeum?start=4#sigFreeId1eedb197b1

Wpływ antropopresji na budowę morfologiczną owadów synantropijnych.

Projekt realizowany w współpracy z firmą (link do strony www.tedan.pl).

Zastosowanie mikrotomografu komputerowego oraz wykorzystanie technik 3D (wizualizacji trójwymiarowej) do modelowania struktur budowy wewnętrznej owadów synantropijnych jest przykładem zastosowania nowoczesnej techniki do analiz realnych zjawisk biologicznych zachodzących pod wpływem antropopresji, zarówno w skali długoterminowej, jak i krótkoterminowych działań związanych ze stosowaniem insektycydów. Dobór obiektów badań – gatunki synantropijne owadów (w tym Tenebrio molitor), uznawane za szkodniki – umożliwia rozszerzenie wnioskowania oraz pola wykorzystania wyników na obszar praktycznego ich zastosowania. Stosowanie nowoczesnych środków z grupy regulatorów wzrostu owadów jako insektycydów jest jednym z czynników presji jaką człowiek wywiera na owady synantropijne. Specyfika działania wyżej wymienionych środków, czyli wpływ na rozwój owada jest słabo zbadanym obszarem zmian wywoływanych przez człowieka na organizmy żywe występujące w bezpośredniej bliskości człowieka.

Bezpośrednia współpraca laboratorium mikrotomografii komputerowej (Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk) z firmamą funkcjonującą w branży usług DDD („Sprzątanie Wnętrz Zakład D.D.D. Andrzej Skwirut”) pozwala na pozyskanie materiałów badawczych podczas zabiegów D.D.D. jak również bezpośredni transfer wiedzy pomiędzy jednostką naukową a przedsiębiorcami.

3. Zależność pomiędzy strukturą układu tchawkowego a wielkością ciała u chrząszczy.

Realizowany przez M. Raś i dr hab. D. Iwan.

W ramach projektu realizowany jest grant wewnętrzny: Zależność pomiędzy strukturą układu tchawkowego a wielkością ciała u chrząszczy.

Wyjaśnienie zjawiska gigantyzmu u owadów występujących w karbonie i permie opiera się na hipotezie twierdzącej, że ograniczona wielkość ciała owadów wynika z budowy układu tchawkowego będącej skutkiem zmiany zawartości tlenu w atmosferze (Kaiser et al. 2007, Harrison et al. 2010). Według Kaiser et al. (2007) wraz ze wzrostem rozmiarów ciała owada system tchawkowy zajmuje coraz większą przestrzeń wewnątrz ciała (wzrost allometryczny), co szczególnie widoczne jest w przypadku biodra odnóży.

Celem zaproponowanego projektu jest zweryfikowanie wyżej zaprezentowanej hipotezy w oparciu o badania przeprowadzone za pomocą mikrotomografu komputerowego (http://www.skyscan.be/products/1172.htm). Urządzenie to pozwala na zbudowanie modelu trójwymiarowego struktur wewnętrznych u owadów. W związku z tym możliwe jest zbadanie objętości całego systemu tchawkowego odnóży oraz objętości samych odnóży u badanych chrząszczy.